V for Vassia

Μία άλλη προσέγγιση της μάσκας...

Με αφορμή τους τόσους μασκαράδες των τελευταίων ημερών και τις τόσες μάσκες που είδα, μου δημιουργήθηκε η περιέργεια, από πού τέλος πάντων ξεκίνησε η δημιουργία της μάσκας και για ποιο σκοπό. Ως κλασική Ελληνίδα, η πρώτη σκέψη μου ήταν αρχαία Ελλάδα, αρχαίο θέατρο, κωμωδίες, τραγωδίες κλπ. Ύστερα σκέφτηκα ότι δεν είμαστε η μόνη χώρα που είχαμε ευρήματα μασκών ανά τον κόσμο, όσο και αν αυτό ήθελα σαν ψωνισμένη Ελληνίδα κι εγώ, με τον πολιτισμό, την ιστορία, τη δημοκρατία, την τέχνη, τις ιδέες , τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη ...  Αλλά όχι φίλοι μου είχαν εφεύρει κι άλλοι λαοί μάσκες, σε διάφορες περιοχές στον κόσμο για διάφορες χρήσεις!  Έτσι αποφάσισα να κάνω μια μικρή έρευνα και να την μοιραστώ μαζί σας!

Αρχικά θα ήθελα να αναφέρω ότι η μάσκα στο παρόν ναι μεν υφίσταται για λόγους μεταμφίεσης σε θέατρα και καρναβάλια, για τη διασκέδαση του κοινού, αλλά και του μεταμφιεσμένου, όμως φέρει κι άλλα μηνύματα. Δεν θα ήταν δύσκολο για κανέναν μας να σκεφτεί ότι η επιλογή της στολής μας κάθε χρόνο για τις απόκριες δεν είναι και τόσο τυχαία όσο πιστεύουμε! Πέρα από την πλύση εγκεφάλου που δεχόμαστε από τα ΜΜΕ για το τι είναι στην μόδα, όλοι θέλουμε να γίνουμε κάτι τις Απόκριες που δεν μπορούμε να είμαστε στην πραγματική ζωή ! Ένας σούπερ ήρωας, ένα τέρας, ένας ήρωας από κόμικ της παιδικής μας ηλικίας που μας έμεινε απωθημένο, το αντίθετο φύλο από αυτό που είμαστε, ένα ζώο που μας αρέσει, ένας διάσημος, ένας πολιτικός κ.α. Σε κάθε περίπτωση αυτά που μας βοηθούν είναι μεν τα κατάλληλα ρούχα, αλλά κατά κύριο λόγο η μάσκα είναι το βασικότερο στοιχείο της στολής.

Ετυμολογικά η λέξη μάσκα προέρχεται από το λατινικό masca, το οποίο σημαίνει προσωπίδα. Κυριολεκτικά λοιπόν ο λεγόμενος μασκαράς είναι ο προσωπιδοφόρος, ο μεταμφιεσμένος της αποκριάς, ενώ μεταφορικά σημαίνει απατεώνας ή κακοήθης. Η καταγωγή της μάσκας εντοπίζεται σε αρχαίες μυστηριακές θρησκευτικές τελετές. Τα παλαιότερα προσωπεία βρέθηκαν στο βασιλικό νεκροταφείο της Ουρ, στη Μεσοποταμία και αποτελούσαν στοιχεία τέτοιων τελετών. Δεν υπάρχει λαός που για διαφορετικούς έστω λόγους και σε διαφορετικές περιόδους του έτους να μην έχει το έθιμο της μασκαράτας. Οι ειδικοί ανάγουν την εμφάνιση της μάσκας στην εποχή που πάτησε στη γη το πόδι του ο άνθρωπος και τη θεωρούν ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα τέχνης που έχουν δημιουργηθεί, ως ένα πνευματικό προϊόν του ανώτερου εξελικτικά όντος. Προσωπίδες λατρείας που καλόπιαναν τα κακά πνεύματα, πολεμικές που τρομοκρατούσαν τους εχθρούς, καθώς και νεκρικές για να διώχνουν τα πνεύματα στο ταξίδι τους για τον άλλο κόσμο, συναντά κανείς σε πολλές ιστορικές περιόδους στην Ελλάδα, Αίγυπτο, Περού, Μεξικό, Καρχηδόνα.

Ως μέσο μεταμφίεσης πρωτοχρησιμοποιήθηκε στην Ιταλία. Τον 16ο αιώνα δεν νοείται κάποια κυρία της αριστοκρατίας να μην φορά μάσκα όταν μεταμφιεζόταν τις Απόκριες. Στην Ελλάδα το προσωπείο κατά καιρούς είχε πολλές και διαφορετικές χρήσεις. Μπορεί να ήταν νεκρικό προσωπείο καμωμένο από χρυσό για να προσδίδει την ανάλογη λάμψη στο νεκρό βασιλιά και να καλύπτει δυσμορφίες του παγωμένου προσώπου. Άλλα προσωπεία τοποθετούνταν στα ιερά των ναών ως τάματα και αφιερώματα και τα πιο αποκρουστικά κρέμονταν στα σπίτια και τα καταστήματα και χρησίμευαν ως φυλακτά για τη βασκανία. Ευρύτατα τα προσωπεία χρησιμοποιήθηκαν και στο αρχαίο δράμα και κατά την εξέλιξή του πήραν ποικίλες μορφές, γυναικείες, αντρικές, κωμικές, τραγικές.

Η μάσκα δεν γνωρίζει σύνορα και κάθε λαός της δίνει τη δική του ερμηνεία και τη χρησιμοποιεί σύμφωνα με τις παραδόσεις του. Η μάσκα ως αξεσουάρ γνώρισε μεγάλη άνθηση κυρίως τον 14ο αιώνα στις χώρες της Μεσογείου. Είναι πασίγνωστοι οι περίφημοι μασκοφόροι της Ρώμης, της Φλωρεντίας και της Βενετίας. Σήμερα δεν νοείται καρναβάλι χωρίς μάσκα, η οποία τείνει να εξελιχθεί σε ένα ανελέητο διαγωνισμό δημιουργίας εξαιρετικής τέχνης και αισθητικής. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, οι βενετσιάνικες μάσκες φοριόντουσαν στην πόλη της Βενετίας από τον Μεσαίωνα, τον 12ο και 13ο αιώνα, από πρόσωπα που ήθελαν να κρυφτούν από τους δανειστές τους, από άτομα που είχαν παράνομες σχέσεις, άτομα που έπαιζαν τυχερά παιχνίδια, πήγαιναν σε χορούς ή ανακατεύονταν με κουτσομπολιά και σκάνδαλα, ιεροεξεταστές, κατάσκοποι, πλούσιοι και φτωχοί.

Μια ακόμα μάσκα που φέρει πίσω της μια μεγάλη ιδέα, είναι αυτή του V for Vendetta, κεντρικός ήρωας της οποίας είναι ο V, που φοράει μια μάσκα του Guy Fawkes. Αποτελεί πρότυπό του και σχεδιάζει να ανατινάξει, στις 5 Νοεμβρίου, το κτίριο του Κοινοβουλίου ενός μελλοντικού Λονδίνου, επιχειρώντας να θέσει τα θεμέλια για την ανατροπή του ολοκληρωτικού καθεστώτος φασισμού και τυραννίας που έχει επιβληθεί σε όλη τη χώρα.

Με τη μεταμφίεση επιτυγχάνεται η συγκάλυψη του αληθινού προσώπου, της αληθινής ταυτότητας του ατόμου, ενώ υποβόσκει και το στοιχείο της παραπλάνησης. Γι’ αυτό φίλοι μου εκμεταλλευτείτε το αυτό το τελευταίο... και φέτος τις απόκριες, βάλτε τις μάσκες σας και κάντε όποια καλή τρέλα δεν βρίσκετε τη δύναμη να κάνετε όλο το χρόνο,  γιατί όπως είπε και ο  Oscar Wilde: «Ο άνθρωπος είναι λιγότερο ο εαυτός του όταν μιλάει ως ο εαυτός του. Αν φορέσει όμως μια μάσκα θα σου πει την αλήθεια». Καλές αποκριές!

Γκούβρα Βάσια, Πολιτισμιολόγος