V for Vassia

Καπέλα και τρελοκαπελάδες

Ποιός δεν έχει ακούσει τη φράση: «Του  βγάζω το καπέλο»;  

Η λέξη καπέλο είναι η ιταλική λέξη “cappello” και προέρχεται από το λατινικό “cappa” που σημαίνει κάλυμμα κεφαλής. Από απλό κάλυμμα, ωστόσο, εξελίχθηκε σε σύμβολο αρχής και εξουσίας. Οι βασιλιάδες είχαν δικαίωμα να το φορούν παντού. Οι λοιποί "απεκαλύπτοντο", έβγαζαν δηλαδή το καπέλο τους, προ του βασιλέως ως δείγμα σεβασμού. Από εκεί λοιπόν βγήκε και η έκφραση "του βγάζω το καπέλο", που σημαίνει τον αναγνωρίζω.

Περίπου το 800 μ.Χ., κατασκευάζεται το πρώτο κάλυμμα κεφαλής (πίλημα) από μαλλί ή από το τρίχωμα άλλων ζώων, όπως κουνέλια και κάστορες για αδιάβροχα καπέλα. Το υλικό και η τεχνική είναι τα ίδια ακόμη και σήμερα στα χειροποίητα καπέλα. Ο πρώτος καπελάς φαίνεται να υπήρξε γύρω στο 1529 κάπου στο Μιλάνο της Ιταλίας.

Γύρω στα τέλη του 17ου αιώνα, δημιουργείται το πρώτο ανδρικό ημίψηλο, ενώ από το 1800 έως το 1900 τα καπέλα άρχισαν να αποκτούν περισσότερο στυλ. Οι δημιουργοί καπέλων χρησιμοποιούσαν διάφορα υλικά για να τα φτιάξουν, όπως χαρτί, γρασίδι, τρίχες από ουρά αλόγου και χαρτόνι, ενώ το τούλι και το βελούδο άρχισαν να έχουν την τιμητική τους. Κυρίως όμως τα καπέλα κατασκευάζονταν από πίλημα (τσόχα), ένα είδος μη πλεκτού υφάσματος από αλληλοπλεγμένες τρίχες μαλλιού. Οι γούνες από λαγούς και κάστορες δεν παρείχαν σταθερά πιλήματα και για να «κατσαρώσουν» οι τρίχες τους έπρεπε να βυθιστούν σε διάλυμα νιτρικού οξέος.

Οι ενώσεις του υδραργύρου στην κατασκευή καπέλων άρχισαν να χρησιμοποιούνται πριν από περίπου 200 χρόνια. Ο διμεθυλοϋδράργυρος είναι μία από τις τοξικότερες νευροτοξίνες που έχει συνθέσει ποτέ ο άνθρωπος. Οι πιλοποιοί διαπίστωσαν ότι, αν διέλυαν υδράργυρο στο νιτρικό οξύ, τα λαμβανόμενα πιλήματα είχαν καλύτερη ποιότητα. Ωστόσο, μετά τη ξήρανση του πιλήματος, έμενε σ’ αυτό μια λεπτή σκόνη που περιείχε υδράργυρο και οι πιλοποιοί την εισέπνεαν .

Ο όρος «τρελός σαν καπελάς» («mad as a hatter» και «the hatters’ shakes»), χρονολογείται από το 19ο αιώνα, όταν οι καπελάδες παρουσίασαν τα πρώτα αισθητά συμπτώματα της δηλητηρίασης υδραργύρου, ως αποτέλεσμα της έκθεσής τους στα άλατα υδραργύρου, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας παραγωγής.. Τα συμπτώματα της χρόνιας δηλητηρίασης από υδράργυρο περιλαμβάνουν από γαστρεντερικά νοσήματα, στοματίτιδα, αμαύρωση οδόντων, μέχρι και νευροψυχιατρικές διαταραχές όπως: ευσυγκινησία, ευερεθιστικότητα, αϋπνία, ιλίγγους, αδυναμία συγκέντρωσης, απώλεια μνήμης, κατάθλιψη, ψυχωτικό άγχος, απώλεια γενικών αισθήσεων, επώδυνες μυϊκές συσπάσεις και φυσικά τον Υδραργυρικό τρόμο (Hatter shakes), δηλαδή μικρές συσπάσεις προσώπου-χειλέων, ταχύς τρόμος άνω-κάτω άκρων που εμφανίζεται και κατά την ανάπαυση, παρακωλύοντας εκούσιες κινήσεις όπως την άρθρωση, τη γραφή και το βάδισμα.

Ο Τρελός Καπελάς στο παραμύθι «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» του Lewis Carroll (1832-1898) ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της εν λόγω επαγγελματικής νόσου. Όσοι από εμάς έχουμε διαβάσει το παραμύθι αυτό, σίγουρα ξέρουμε την περίπτωση του τρελοκαπελά με το χαρακτηριστικό μεγάλο καπέλο του και την τρέλα που τον συνοδεύει. 

Στη συνέχεια πολλοί από μας, ειδικά τα κορίτσια που διαβάζουν το παρόν άρθρο, τον Τρελοκαπελά τον γνώρισαν μέσα από την ομότιτλη με το παραμύθι ταινία κινουμένων σχεδίων της Disney, με την ξανθούλα Alice που ήταν πρωταγωνίστρια και φίλη του!

Τον τρελοκαπελά τον συναντήσαμε και στις δύο ταινίες της Disney “Alice in Wonderland” και “Alice through the looking glass” τα τελευταία χρόνια, τον οποίο ρόλο ενσαρκώνει ο Johnny Depp με την ιδιαίτερη εμφάνισή του.

Για τους λάτρεις των κόμικ, ο Τρελοκαπελάς εμφανίστηκε σαν ένας εχθρός του Batman το 1948. Ο Mad Hatter απεικονίζεται ως ο επιστήμονας που εφευρίσκει και χρησιμοποιεί μία τεχνολογική συσκευή με την οποία μπορεί να επηρεάζει και να χειραγωγεί το μυαλό των θυμάτων του. Μάλιστα, τα τελευταία δύο χρόνια παίζεται στη Μικρή Οθόνη η σειρά “Gotham”. Στην τρίτη σεζόν της εν λόγω σειράς, με τίτλο “Mad City”, ο Τρελοκαπελάς Mad Hater έχει ακριβώς τα ίδια προαναφερόμενα χαρακτηριστικά.

Σε όλες τις περιπτώσεις, πάντως, παρατηρούμε τα στοιχεία που συνοδεύουν έναν τρελοκαπελά: το μεγάλο χαρακτηριστικό καπέλο και την τρέλα που του είχε δημιουργηθεί από την επαφή του με τον υδράργυρο. Στην τελευταία, μάλιστα, ταινία “Alice through the looking glass” παρατηρούμε κι άλλα χαρακτηριστικά: ξεκινάει με κατάθλιψη και συνεχίζει με τη βαριά ασθένεια που αντιμετωπίζει ο τρελοκαπελάς, συμπτώματα τα οποία, ναι μεν είναι αποτέλεσμα της στενοχώριας του που του λείπει η χαμένη του οικογένεια, όμως πλέον, όλοι ξέρουμε ότι αυτά είναι ταυτόχρονα και τα συμπτώματα της δηλητηρίασης του εγκεφάλου του από τον υδράργυρο!  

Γκούβρα Βάσια, Πολιτισμιολόγος