Ο ΣοσιαΛηστής Οικονομολόγος

Οικονομία της αγοράς, ή της μαύρης αγοράς;

Περίεργο δίλλημα θα πείτε ε; Πρώτα να δούμε τι σημαίνουν οι όροι. Όλοι ξέρουμε τι είναι η αγορά. Αλλά τι είναι η μαύρη αγορά;

Αν ακούτε μαύρη αγορά και σκέφτεστε δοσίλογους και κατοχή κτλ, τότε να κόψετε τις πολλές πατριωτικές ταινίες. Ναι αυτό είναι ένα είδος μαύρης αγοράς, αλλά είναι ακραίο φαινόμενο (λόγω πολέμου.... ε δεν έχουμε κάθε μέρα πόλεμο σε μια οικονομία).
Αν ακούτε μαύρη αγορά και σκέφτεστε τα CD που πουλάνε οι μαύροι, τότε κάνετε και λάθος, είστε και λίγο ρατσιστής, με το συμπάθιο. Αυτό είναι παρεμπόριο.

Μαύρη αγορά έχουμε όταν για κάποιο λόγο και για κάποιο αγαθό (ή αγαθά) υπάρχει έλλειψη στην κανονική αγορά. Η πώληση των εναπομείναντων αγαθών σε τιμή μεγαλύτερη από την επίσημη τιμή αγοράς, είναι η μαύρη αγορά. Θέλετε παράδειγμα; Σε κάθε αθλητικό δρώμενο, η προσφορά εισητηρίων είναι δεδομένη. Εφόσον αυτά λήξουν και υπάρχει ακόμα πολύς κόσμος που να θέλει να πάει στο γήπεδο, είναι πιθανό κάποιοι να εκμεταλλευτούν την έλλειψη εισητηρίων και να πουλήσουν τα δικά τους ή άλλα εισητήρια που έχουν πάρει με κάποιο τρόπο, σε τιμή πολύ μεγαλύτερη από την επίσημη.

Σε μια πραγματικά ελεύθερη αγορά, ιδιαίτερα στο παγκόσμιο πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργούν οι παγκόσμιες οικονομίες, είναι ιδιαίτερα σπάνιο να υπάρξουν ελλείψεις σε κάποια αγαθά. Ακόμα και όταν υπάρχουν, συνήθως διαρκούν πολύ λίγο και καλύπτονται με εισαγωγές από άλλες περιοχές, ενώ προκαλούνται συνήθως από κάποιο πρόβλημα στην παραγωγή, που προκαλείται από παράγοντες εκτός του ελέγχου μας (π.χ. καιρός). Αυτές οι ελλείψεις διαρκούν τόσο λίγο, ώστε να μην προλαβαίνει να δημιουργηθεί μαύρη αγορά για το προϊόν αυτό.

Μια άποψη που κυκλοφορεί πολύ, βασιζόμενη κυρίως πάνω στα ιστορικά δεδομένα των χωρών του πρώην Ανατολικού Μπλοκ, είναι ότι οι ελεγχόμενες – σχεδιαζόμενες οικονομίες σοσιαλιστικού – κομμουνιστικού τύπου, είναι πολύ πιο επιρρεπείς στη δημιουργία ελλειμάτων και μαύρης αγοράς.

Ας δούμε αν αυτό ισχύει. Αν δούμε τα ιστορικά δεδομένα των «κομμουνιστικών» οικονομιών, είναι πέρα για πέρα προφανές ότι όντως, υπήρχαν διαρκώς ελλείψεις και η μαύρη αγορά καλά κρατούσε. Ωστόσο, ο λόγος που έχω βάλει το κομμουνιστικών σε εισαγωγικά είναι ότι οι οικονομίες αυτές ουσιαστικά δεν ήταν καθαρά κομμουνιστικές, όπως και ο σημερινός καπιταλισμός δεν είναι καθαρά καπιταλισμός. Ήταν ένα είδος οικονομίας που φτιάχτηκε για να υποστηρίξει ένα στρατοκρατικό καθεστώς με κομμουνιστική γενική ιδεολογία.

Αν συγκρίνουμε τις δύο κοσμοθεωρίες, σοσιαλιστική και καπιταλιστική, θα παρατηρήσουμε το εξής. Είναι γεγονός ότι η καπιταλιστική θεωρία, ουσιαστικά αποτρέπει την μαύρη αγορά, κάνοντάς την νόμιμη και ελεύθερη. Ο καθένας είναι ελεύθερος να πουλήσει και να αγοράσει σε ότι τιμή θέλει. Αυτό άλλωστε είναι και ο μηχανισμός ελέγχο, αφού οι παραγωγοί βλέποντας τη ζήτηση και την ψηλή τιμή θα παράγουν περισσότερο και θα έρθουν και από άλλες περιοχές,με αποτέλεσμα να εξαλειφθεί τελικά το έλλειμα και να είμαστε σε ισσοροπία.
Ο μηχανισμός αυτός δεν μπορεί να λειτουργήσει σε μια σχεδιαζόμενη οικονομία, όπως η σοσιαλιστική οικονομία. Το σοσιαλιστικό Κράτος πρέπει να ελέγχει τα πάντα. Κατά συνέπεια είναι στο χέρι και την θέληση και, πάντα, την ικανότητα της κεντρικής κυβέρνησης η αποφυγή και η αντιμετώπιση των ελλείψεων. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι οι ελλείψεις είναι μόνιμο ή έστω συχνό φαινόμενο σε μια τέτοια οικονομία. Ωστόσο είναι πιθανό, λόγου του σχεδιασμού τους, η έλλειψη σε κάποιο αγαθό να κρατήσει παραπάνω από όσο χρειάζεται για να στηθεί η μαύρη αγορά γύρω από αυτό.

Τελικά η διαφορά ανάμεσα στα δύο αυτά είδη, είναι ότι το ένα έχει μηχανισμούς που χωρίς καμία παρέμβαση αντιμετωπίζουν αυτό το φαινόμενο, ενώ το άλλο απαιτεί άμεση παρέμβαση προκειμένου να μην υπάρχουν προβλήματα.

Τελικά ο προφήτης της φωτογραφίας είναι λίγο υπερβολικός.

Το καπιταλιστικό σύστημα είναι φτιαγμένο για να «τρέχει στον αυτόματο», χωρίς καμία ανάγκη παρέμβασης από την κυβέρνηση και άρα απαλλαγμένο ουσιαστικά από τις επιπτώσεις μια κακής ή ανίκανης κυβέρνησης (φυσικά θα υπάρχουν επιπτώσεις, αλλά θα είναι διαφορετικής φύσεως).

Το σοσιαλιστικό σύστημα βασίζεται στον παράγοντα άνθρωπο και μοιάζει με μια μηχανή κουρδισμένη, η οποία όμως απαιτεί άμεση επέμβαση σε περίπτωση βλάβης. Δεν υπάρχουν σπατάλες, δεν υπάρχουν αδικίες (μιλάμε για το θεωρητικό σοσιαλιστικό σύστημα και όχι για την πραγμάτωσή του στην ΕΣΣΔ), αλλά το σύστημα εξαρτάται πολύ από τον παράγοντα άνθρωπο και ένα λάθος ή μια αβλεψία μπορούν να προκαλέσουν σημαντικά προβλήματα.

Η επιλογή εξαρτάται από το είδος τους συστήματος που προτιμάει ο κάθε αναγνώστης. Έτσι κι αλλιώς, κανένα από τα 2 δεν έχει δοκιμαστεί πραγματικά και προσωπικά το θεωρώ πολύ δύσκολο να δοκιμαστεί στο μέλλον. 

Μάμαλης Νάσος, Οικονομολόγος